GELİBOLU’YU ANLAMAK

Birinci Dünya Harbinin dönüm noktası Çanakkale Cephesidir. Çanakkale Boğazı’na saldıran yenilmez İngiliz ve Fransız donanması defalarca boğaza hücum etmiş Türk savunma hatlarını yok etmeye boğazdan geçip İstanbul’a ulaşmayı hedefliyorlardı. Bu hedefleri için her türlü cephane mühimmat ve teçhizatlar ayarlanmış Türk tarafına nazaran sayıca hayli üstün durumdadır. 3 Kasım 1914’te başlayan bu saldırı 18 Mart 1915 günü Türk tarafınınım zaferiyle sonuçlanmıştır. Bu mücadelede Trük askerleri amansız mücadele örneği sergilemiş, düşman donanmasına geçit vermemiştir. Yapılan sayısız kahramanlığa rağmen birçok şehit ve yaralı verilmiştir. Bu yazımızda yapılan mücadelelerde verilen zayiatlar incelenerek değerlendirilmesi yapılacaktır.

3 Kasım 1914 sabahı saat 06:50’de iki 28 parçadan oluşan İngiliz ve iki Fransız filosu Ertuğrul, Kumkale ve Orhaniye tabyalarını bombardıman etti. Bu ilk şiddetli bombardıman toplam 17 dakika sürdü. Ertuğrul ve Orhaniye tabyaları 4 mermilik atış ile karşılık verdiler. Bombardımandan sonra en ağır kayba uğrayan 1’inci ve 2’nci Türk Bataryaları olmuştur. Giriş bataryalarının toplam kayıplarıysa 5 şehit, 2 yaralı 7 subay; 66 şehit, 19 yaralı olmak üzere 85 erdi. [1] Burada verilen şehit er sayısı aynı yayınların başka eserinde farklılık göstermekte, zayiatı şöyle aktarmaktadır. 5 subayla 81 Türk eri şehit olmuş, iki subay ve 19 er de yaralanmıştır.[2]  Bugünkü bombardımanda Seddülbahir kalesindeki tabyada batarya kumandanı olan Yüzbaşı Şemsettin hatıralarında bugünkü zayiatı şöyle aktarmaktadır; “Bu harpte Seddülbahir istihkâmında bulunan 10 subaydan 5’i şehit düşmüş, 2’si yaralanmış, üç yüzden fazla erlerden 75’i şehit düşmüş, 20’si yaralanmıştı.” Müstahkem Mevki Kurmay başkanı Selahattin Adil ise bugünkü zayiatı farklı yazmaktadır. “…bu 17 dakikalık bombardımanın tesiri pek mühimdir. Zayiatımız 5 subay 80 erdir.[3] Yine o dönemde savaşı gören subaylardan Mayın Grup komutanı Nazmi Bey, günlüğünde Seddülbahir cephanesi patlayarak 5 subay 100’e yakın er şehit olmuştur[4] diye bahseder. Herman Lorey’in yazdığı eserde ise; “personel zayiatı 5 subay, 80 er şehit 23 yaralıdır.”[5]

Seddülbahir kalesi girişinde 86 şehidimizin yattığı İlk Şehitler Anıtı

Yukarıdaki eserler baktığımızda birçok farklılık görülmektedir. Şehit subay sayısının 5 olduğu ortak bir bilgidir. Erlerden ise gün içinde yaralı askerlerin şehit olduğu varsayılabilir. Sonuç olarak bugünkü zayiatımız 81 er, 5 subay şehit; 2 subay, 19 er de yaralıdır.

Boğaz savunmasında ikinci kaybımız 13 Aralık 1914 günü gerçekleşmiştir. Sarısığlar Koyu’na demirlenen Mesudiye zırhlısı İngiliz B-11 denizaltısı tarafından peş peşe atılan iki torpille batırılmıştı. Bu olayda 10’u subay olmak üzere, 34 şehit verilmiştir.[6] Binbaşı Nazmi Bey bugünkü olayı hatıralarında 10 çarkçı subayı ile 24 erin şehit olduğunu[7] belirtmiştir.”

19 Şubat 1915 sabahı Saat 06.30 dan 09.30’a kadar boğaz dışında İngiliz ve Fransız olmak üzere 11 zırhlı, 3 kruvazör, 18 torpido, 2 denizaltı ve 9 şilepten ibaret bir filo toplanmış.[8] Saat 09.51’de başlayan bombardıman toplam yedi buçuk saat sürmüştür. İtilaf donanması Türk tabyalarına 1000’den fazla top mermisi attığı saptanmıştır. Şemsettin Çamoğlu kendi tabyasında bir subayımız şehit oldu ve iki erimiz yaralandığını belirtmektedir. Bugün yapılan şiddetli bombardımana rağmen toplam zayiatımız 2 subay, 2 er şehit olmuş 11 er de yaralanmıştır.[9]

25 Şubat 1915’te 8 İngiliz gemisi ile 4 Fransız gemisi 07.30’da boğaza doğru ilerlemiş[10] Elizabeth muharebe gemisi, saat 10.13’te Seddülbahir Tabyasına ateşi ile muharebe başlamıştır.[11] Boğaz istihkâmları şiddetli bombardıman edilmiştir.  Muharebe 17.30’a kadar devam etmiştir. Bu yoğun bombardımanda 13 şehit, 18 yaralı verilmiştir.[12]

26 Şubat Birleşik Filoya bağlı üç muharebe gemisi, saat 09.00’da giriş tabyalarını bombardımana başlamıştır.[13] Diğer tabyaları da ateş altına alan gemilerin yan sıra boğazda mayın temizleme faaliyetleri yapılmıştır. Bugünkü muharebede Türk topçusu, üç yüz kırk iki mermi tüketmiş, Seddülbahir’deki havan bataryası tahrip edilmiştir. Bugünkü muharebede 3 şehit ve 18 yaralı verilmiştir.[14]

27 Şubat 1915 günü İngilizler Seddülbahir’e bir tahrip müfrezesi çıkarmış bu çıkarmada keşif kolunun mermisiyle 19. Tümen askerlerinden 1 er yaralanmıştır.[15]

1 Mart saat 09.45’te Birleşik Filo Seddülbahir’i bombardımana başlamış[16]  mayın tarama faaliyetlerinde bulunmuştur. Türk istihkâmları bombardıman edilmiştir. Bugünkü bombardımanda 4 er şehit olmuş, 14 er de yaralanmıştır. [17]

3 Mart 1915 günü 14.30’dan 18.20’ye kadar birleşik filo tarafından şiddetli ateş açılmıştır. Bugünkü muharebelerde 1 subay şehit olmuş, 11 er yaralanmıştır. [18]

4 Mart 1915 günü Birleşik Filo, Ertuğrul ve Orhaniye tabyalarını tahrip etmek için Seddülbahir ve Kumkale’ye asker çıkarmıştır.[19] Kumkale köyü ile Seddülbahir köyüne girmeye çalıştılarsa da Türk askerlerim şiddetli ateşi karşısında ilerleyememişler çekilmek zorunda kalmışlardır.  Bugünkü mücadelede 16 er şehit, 1 subay 47 er de yaralanmıştır.[20]

Anadolu Hamidiye Şehitliğinin ilk hali (1915)

6 Mart 1915günü Agamemnon ve Ocean, Queen Elizabeth’i kıyıdaki Türk bataryalarının Ateş altına alınmıştır.[21]  Boğazda iyice sokulan gemiler merkez tabyalara ateş açmış ve şiddetli karşılık gelmiştir. Bugünkü bombardımanda şehit verilmemiş sadece 2 asker yaralanmıştır.[22]

7 Mart 1915 günü Dört muharebe gemisinden oluşan Fransız tümeni Boğaz’a girmiştir. Saat 11.00’de harekât başlamıştır. Kilitbahir bölgesindeki tabyalar ateş altına alınmıştır. [23] Türk tarafının açtığı ateş müttefik gemilerde ciddi hasara neden olmuştur. Bugünkü bombardıman sonucu 5 şehit 14 yaralı bulunmaktadır.

12 Mart 1915 günü Bolayır bölgesindeki tabyalar bombardıman edilmiştir. Müttefik filo boğazda mayın arama tarama faaliyetlerinde bulunmuştur. Bugünkü muharebede 2 er yaralanmıştır.[24]

16 Mart 1915 günü saat 16.00’da da iki muharebe gemisinin Kabatepe’deki gözetleme binasıyla Kumtepe’yi bombardıman etmiştir. Palamutluk tepede yeni mevzilenmiş olan muhasara top bataryasının bu muharebe gemilerine ateşle karşılık vermiştir.  Muharebe gece de devam etmiştir. Bugünkü muharebede 2 er şehit olmuştur. [25]

Seyit Onbaşı’nın arkadaşlarının defnedildiği Mecidiye Şehitliği (1919)

18 Mart 1915 günü Saat 11.15’te Triumph zırhlısının, Halileli sırtlarına attığı ilk mermiyle muharebe başlamıştır.[26] Türk tabya ve bataryalar olanca gücüyle saldırıya cevap vermişlerdir. Müttefik donanması boğazdan geçmek için tabyalara binlerce top mermisi atmış fakat boğazı geçememiş ve üç zırhlısını boğazın sularına gömmüştür. Bugünkü muharebede müttefikler bine yakın askerini zayi etmiş Türk tarafında ise 4 subay, 22 er şehit; 1 subay 52 er yaralanmıştır.  Alman askerlerden ise 3 ölü 15 yaralıdır.[27]

Hasan Mevsuf  Şehitliği

Çanakkale Deniz muharebeleri sırasında şehit ve yaralıları özetlemek gerekirse toplamda 204 asker şehit,1 asker ölü; 228 asker yaralanmıştır. Boğaz savunmasındaki zayiatlarını özeti aşağıdaki tabloya işlenmiştir.

,

Sonuç olarak Çanakkale Zaferine giden bu yolda kahramanca mücadele eden şehit ve gazilerimizi rahmet ve minnetle anıyorum.

KAYNAKÇA

 Nazmi Bey. 2006. Çanakkale Deniz Savaşları Günlüğü̈: 1914-1922. İzmir: Çanakkale Deniz Müzesi Komutanlığı.

 Adil, Selahattin. 2007. Çanakkale Cephesinden Mektuplar-Hatıralar. Cağaloğlu, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.

 Çamoğlu, Şemsettin. 1953. 18 Mart 1915 Deniz Zaferi.  İstanbul: Güven Matbaası.

 Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi: Haziran 1914-25 Nisan 1915. 2012. Ankara: Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Yayınları

 Atabey, Figen. 2014. Çanakkale Muharebelerinin Deniz Cephesi.  Ankara:Türk Tarih Kurumu.

 Lorey, Hermann, H. Sami, Tacettin Talayman. 1936. Türk Sularında Deniz Hareketleri. İstanbul: Deniz Matbaası.