Kurmay Binbaşı Mehmet Emin Bey Osmanlı askeri tarihi ile ilgilenenlere çok yabancı olmasa da genel olarak çok bilinen bir isim değildi. Bu yıl Kültür Bakanlığı tarafından yayınlanan “KutülAmare Muhasarası” adlı eseri bambaşka bir noktayı da ortaya çıkardı. Son derece etkileyici anlatımla örneklerle muhasarayı anlatan, askeri açıdan özeleştiriden kaçınmayan, dili yine aynı dönemin askeri tarihçisi Bursalı Mehmed Nihad bey'e benzeyen Mehmet Emin Bey, Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılmasıyla zihniyet değişimine uğrayan Türk kökenli olmayan Osmanlı aydın sınıfına bir örnek teşkil ediyor. M. Emin Bey bir kitabının önsözünde “Türkiye'de Osmanlı kavramı kaldırılıp yerine Türk- Turan” kavramları kullanılmaya başladığı andan itibaren ben de Türk olmayan her Osmanlı vatandaşı gibi doğal olarak Türklerden ayrı bir ulusal kimliğin bilincine vardım” diye yazıyor. Kuşkusuz Osmanlı olmaktan kendi “ulusçuluk” ideolojisine geçen çok sayıda aydın var. Bu konuda çok daha fazla çalışmalar yapılması gerekiyor. Sizlere Mehmet Emin Zeki Bey'in Nubihar Yayınlarından çıkan “Kürtler ve Kürdistan Tarihi” adlı eserinde yer alan biyografiyi sunuyoruz. Umarız, yazı da listesini verdiğimiz Mehmet Emin Bey'in 1. Dünya Savaşı ile ilgili diğer eserleri de günümüz Türkçesine çevrilir. (T.Y)

Irak Ekonomi ve Ulaştırma Eski Bakanı Değerli Bilge Muhammed Emin Zeki Kimdir?

Mehmed Emin Zeki Bey  h. 1297/m. 1880 yılında Süleymaniye kasabasında doğdu. Babası, adı geçen şehrin doğusuna düşen Guvisra Mahallesi sakinlerinden Hacı Abdurrahman Bey’dir. İlköğrenimini o tarihte eğitimin Fars dili ile yapıldığı Mela Abdülaziz medresesinde yapan yazar, daha sonra 1892 yılında o dönem bölgenin ilk ve tek resmi ilkokuluna yazıldı. Burada tam bir sene eğitim gördükten sonra, 1893 yılında eğitime kapılarını açan Askeri Rüştiye'nin ikinci sınıfına geçti. Buradaki eğitimini tamamladıktan sonra 1896 yılında Bağdat'taki Askeri İdadiye'ye girdi ve orada üç yıl eğitim gördü. Ardından İstanbul'daki Harp Akademisine yazıldı ve Yüksek Harp Akademisini birincilikle bitirdi. Hemen ardından 1902 yılında Bağdat'taki 6. Orduda görev almak üzere ataması yapıldı, bundan bir yıl sonra da Devlet Emlak Dairesine mühendis olarak tayin edildi ve bu görevini Meşrutiyetin ilanına kadar sürdürdü. Daha sonra kendi isteği doğrultusunda merkezi Edirne'de bulunan 2. orduya atandı. Buraya giderken uğradığı İstanbul'da Harita Teftiş kuruluna üye seçildi, h. 1325/m. 1907 yılında bu kurulla beraber İstanbul ve çevresi için düzenlenen harita işlerinde görevlendirildi. Aynı şekilde bir yıl sonra da topoğrafi subayı olarak Osmanlı İmparatorluğu ile Bulgaristan arasındaki sınırı belirleyen kurulda görev aldı. Bu kurulda tam iki sene hizmet verdikten sonra bir seneliğine Türkler ile Rusya arasındaki Kafkasya sınırını belirlemek için özel bir kurulda çalıştı.

Ancak Balkan Savaşı patlak verince cephede görev almak için başvurdu ve h. 1330/m. 1912 yılında isteği kabul edilerek Çatalca cephesinin 5. fırkasına Erkan-ı Harp olarak atandı.

Bunu takip eden senede bir grup subayla beraber askerlikle ilgili bazı meseleleri görüşmek için Fransa'ya gönderildi ve yaklaşık bir sene orada kaldı. Ardından 1914 yılında tekrar Rusya sınırını belirlemekle görevli olan kurula katıldı ve sınırları belirledikten sonra kurulla beraber Tiflis'e gitti. Ancak bu arada Rusya ile Osmanlı Hükümeti arasında savaş patlak verdi, o da savaşın başlamasından bir buçuk ay sonra İsveç üzerinden İstanbul'a döndü.

Çok geçmeden 1. Tümen komutanı olarak (Erkan-ı Harp) atandı ve bir müddet bu görevde kaldı, bu sırada Ayestefenos'da açılan bir pilot kursuna üç ay süre ile iştirak etti. Bu eğitimden sonra 1. Dünya Savaşı’nın ikinci yılında (Eylül 1915) binbaşı rütbesine terfi etti ve o günkü adıyla “Irak ve Yöresi Genel Komutanlığı” olan Irak'taki orduya Erkan-ı Harp olarak (Ordu Komutanı) gönderildi ve aynı senenin 2 Teşrini’l-Evvel tarihinde ordunun Selman-ı Pak/Ktesifon’daki karargahına ulaştı. Burada Genel Kurmay Başkanlığının emri ile “Kurmay” sınıfına terfi edildi ve Irak'taki 6. Ordunun kurulmasına kadar bu ordunun “Harekat Başkanlığı” görevini sürdürdü. Bu esnada Kut el-İmare yöresindeki Selman-ı Pak, Dolapça, Şeyh Sa’d ve Kelal savaşlarına katıldı. Daha sonra Halil Paşa komutasında 6. ordu kurulunca istihbarat şubesi başkanlığına getirildi ve Bağdat'ın düşmesinden sonra ordu komutanlığı ile beraber Musul'a döndü, bundan bir süre sonra da izinli olarak İstanbul'a gitti.

Bu gelişmelerden sonra 1 Temmuz 1917'de Mustafa Kemal Paşa’nın komutasındaki 7. Ordunun Erkan-ı Harp Reis Muavinliğine (Kurmay Başkan Yardımcısı) görevine getirildi ve bu ordu ile Halep'e gitti. Ancak Ordu Komutanı M. Kemal Paşa’nın ayrılıp 7. Ordunun komutanlığına Fevzi Paşa'nın atanmasından sonra M. Emin Zeki bu defa ordu ile Filistin cephesine katıldı ve 28 Teşrini’l-Evvel (Ekim) 1917 yılında Halil kentine geçti, burada Kudüs, Nablus ve Halil yörelerindeki savaşlara katıldıktan sonra da Eylül 1918'e kadar bu bölgelerde kaldı, ancak hemen ardından bu defa Kafkas cephesindeki 3. Orduya atandı ve 20 Teşrini’l-Evvel'de İstanbul'da bu orduya fiilen katıldı, ardından aynı senenin sonunda Harp Tarihi dairesinde görevlendirildi. M. Emin Zeki Beg, -kısa aralıklarla tavzif edildiği bazı görevleri saymazsak- 24 Temmuz 1923 yılına kadar bu görevde kaldı, sonra da Bağdat'a döndü.

Irak cephesinde bulunduğu esnada 13 Şubat 1332 yılında gümüş liyakat madalyası, 21 nisan 1332 yılında Harp madalyası, Kânun-i Sani 1933 yılında Almanlara ait Haç Nişanı (ikinci dereceden) ile ödüllendirildiği gibi, Filistin'de de yine 1 mart 1918 yılında birinci dereceden Haç Nişanı, 7. Ordu komutanlığını üstlenen Mustafa Kemal Paşa’nın önerisi ile kendisine ikinci defa Gümüş İmtiyaz Madalyası ve Miralay rütbesi ile, Teşrini’l-Evvel 1917'de de Avusturya hükümeti tarafından verilen Harp madalyası ile ödüllendirildi.

Türk Ordusunda görevli olduğu süre içinde yazmış olduğu eserler:

1-Osmanlı Ordusu, Bağdat baskısı, yıl 1324.

2-Osmanlı Esfarı Hakkında Tetkikat (Osmanlı Savaşları Hakkında İncelemeler), 1336, İstanbul.

3-Irak'ı Nasıl Kaybettik, 1336, İstanbul.

4-Harb-ı Umumide Osmanlı Cepheleri Vakayii, 1337 Irak.

5-Irak Seferi ve Hatalarımız, 1337 İstanbul.

6-Selman-ı Pak Meydan Muharebesi ve Zeyli, 1337 İstanbul.

7-Bağdat ve Son Hadise Ziyai, 1339 İstanbul.

8-Irak Tarihi Harp Muhtasarı (bir kısmı), 1339 İstanbul.

 Ayrıca yayınlanmayan birçok eseri daha var. Mesela Kut el-İmara Hücum ve Muhasarası adındaki kitabı iki ciltten oluşuyor. Bu kitap Londra'da bulunan “Savaş Tarihi Kütüphanesi”ne hediye edilmiştir. ( Söz konusu kitap bu yıl Kültür Bakanlığı tarafından yayınlanmıştır - Kutülamare Hücum ve Muhasarası Yay.Haz. Sezai Dumlupınar, Editör Muzaffer Albayrak- T.Y.)

M. Emin Zeki, Irak'a dönmesinden bir kaç gün sonra Askeri okula müderris olarak atandı ve yapılan imtihanı başarıyla verdikten sonra Irak ordusuna girdi.

1924 yılının sonunda Askeri okula yönetici olarak atandı ve Eğitmen Yarbay (Miralay) olarak görevini sürdürdü.

24 Teşrin-i Sani 1925 senesinde İskan ve Ulaştırma Bakanlığına getirildi. Bu görevi de Abdu’l Muhsin Bey Sadun ile Cafer Paşa el-Askeri hükümetleri bakanlığında 1927 yılın ortasına kadar sürdürdü ve aynı yıl Ağustos ayının 6’sında Eğitim Bakanı oldu.

18 Kânuni Sani 1928 yılında ise bu görevden ayrıldı ve 15 ay sonra Süleymaniye'den milletvekili seçildi.

28 Nisan 1929'da Savunma Bakanı, aynı senenin 19 Eylül ayında da Ulaştırma Bakanlığına getirildi. Yine aynı yıl içinde (14 Teşrin-i Sani) bu görevden ayrıldı, ancak dört gün sonra aynı göreve dördüncü defa tekrar getirildi ve 22 Mart 1930 yılında bu görevinden de ayrıldı.

2 Temmuz 1931 yılında I. ve II. Nuri Said Paşa döneminde ise Ekonomi ve Ulaştırma Bakanlığına getirildi, ancak 2 Teşrin-i Sani 1932'de bu görevden de ayrıldı.

25 Mart 1933 yılında ise Ekonomi ve Ulaştırma Bakanlığında müdür olarak atandı. Ardından aynı senenin 12 Eylül ayında kısa bir müddet için Sulama Genel Müdürü olarak atanan M. Emin Zeki Beg, bu görevden sonra eski makamına tekrar geri döndü. Ancak bu görevden de 8 Eylül 1934 yılında ayrıldı, fakat 3 Mart 1935 yılında tekrar Ekonomi ve Ulaştırma Bakanı oldu ve ardından aynı sene Haziran ayının 16’sında bakanlıktan ayrıldı.

Fakat çok zaman geçmeden yine aynı sene içinde üçüncü Haşimiye hükümeti döneminde sekizinci defa Ekonomi ve Ulaştırma Bakanlığına getirildi ve 9 Teşrin-i Evvel 1936 yılında hükümetin, Askeri baskı neticesinde düşmesinden dolayı bakanlıktaki görevinden ayrıldı.

Muhammed Emin Zeki, son dönemlerinde Kürtler ve Kürdistan hakkında iki ciltlik bir eser yazdı ve Kürtçe yazdığı bu eserine Xulasayekî Tarîxî Kurd û Kurdistan (Kürtler ve Kürdistan'ın Kısa Tarihi) adını verdi. Bu kitabın I. cildi 1931 yılında, II. cildi ise 1937 yılında neşredildi. Ayrıca Kürtlele ilgili iki kitap daha yazdı. Bunlardan birisi, Meşahiru’l Ekrad (Kürt Ünlüleri), diğeri ise Süleymaniye Tarihi ve Yöneticileridir. Bu son eseri de 1939 yılında Bağdat'ta Kürtçe olarak kaleme alınmıştır.

Bu biyografi Nubihar Yayınevince basılan Mehmed Emin Bey'in "Kürtler ve Kürdistan Tarihi" adlı kitabından alınmış, yayınevinin izniyle siteye konulmuştur. Kendilerine teşekkür ederiz. (T.Y)

KATEGORİDEKİ DİĞER BAŞLIKLAR