GELİBOLU'YU ANLAMAK

6-10 Ağustos 1915 tarihleri arasındaki beş gün, Gelibolu Yarımadası üzerindeki bütün harp sahalarında (Seddülbahir-Arıburnu-Anafartalar) muharebelerin yaşandığı her iki tarafın neredeyse bütün kuvvetlerini cepheye sürdüğü en kanlı ve buhranlı günler olmuştur.
Neticede Çanakkale’deki İngiliz kuvvetlerinin beş yeni tümenle takviye edilmesine karar verilmişti. İlave kuvvetlerle Ağustos ayının ilk haftasında Gelibolu Yarımadası’ndaki İngiliz ordusu mevcudunu ikiye katlayarak 150 bine ulaşmıştı. Bu kuvvetle girişilecek Anafartalar-Conkbayırı-Kocaçimen harekatıyla Arıburnu bölgesindeki Türk kolordusu yerinden sökülerek bölgeye hakim olmak amaçlanmıştı. (M.A.)

Günümüzde bile Çanakkale Muharebeleri’nden kalma lağımların gün yüzünde olması, lağım harekatının nasıl yapıldığı konusunda insanlarda merak uyandırmaktadır. Bu yazımızda, Çanakkale Muharebeleri’ne katılmış olan Alman Lağımcı Zâbitânı’ndan Mülazım-ı Evvel Bruh Müller’in, 1916 yılında Maltepe İstihkâm Talimgahı’nda verdiği konferansın tercümesini paylaşacağız.
Müller bu konferansında, Güney Cephesi’nde Zığındere, Yumurta Tepe, Kerevizdere ve Kirte Deresi civarındaki lağım muharebeleri, lağım taarruzlarının nasıl ve ne şekilde olacağı, düşman tarafından patlatılmaya hazır olan bir lağıma karşı yapılması gerekenler, lağımların inşası ve gerekli malzemeler, galeri inşası, lağım inşasında çalışacak askerlerin özellikleri ve çalışma şartları, dinleme hizmeti, imlâ hakkı ve sıkılama vb. gibi lağım harekatı ile ilgili birçok önemli konulara değinmiştir. (B.A.)

Despite serious logistic problems in the Palestine Front, Liman von Sanders Pasha, the German General commanding the Yıldırım Army Group since February 1918, launched an attack on the Musallebeh and Abu Tellul posts, north of Jericho, to expel the British,Anzac and Indian forces from the Jordan Valley. Why did he plan such “an unnecessary, futile attack”, as the official Turkish military history put it later? In attempting to answer this question, this article examines the Battle of Musallebeh, one of the rare Ottoman attacks in the Palestine Campaign and the reasons of its eventual failure. (T.Y.)

Müstecip onbaşı (Kılıçaslan), 1891 yılında Bursa’nın Yenişehir isimli ilçesinin Hacıömerdere köyünde (Orhaniye köyü) dünyaya gelmiştir. Babası Necip ağa, annesi Kamile Hanımdır. Askerlik çağı geldiği zaman birliğine katılmak için Balıkesir’e doğru yola çıkmıştır. Daha sonra Çanakkale’ye deniz topçu eri olarak gönderilen Müstecip Onbaşı 30 Ekim 1915’de Fransız denizaltısını kulesinde vurarak teslim olmasını sağlamıştır. (E.K.)

Mustafa Kemal 27. Alay Komutanı Yarbay Şefik Beyden Bombasırtı’ndaki Türk siperlerinin düşman işgalinden temizlenmesini emreder. Albay Şefik Bey 27. Alay 3. Taburdan seçtiği üç gönüllü onbaşının ceplerini el bombalarıyla doldurarak siperlerimizi işgal eden düşman askerleri üzerine el bombası taarruzu yaptırır. Bombasırtı’ndaki 31 ve 32 nolu Türk siperleri düşman işgalinden temizlenir. Şefik Bey 5 Haziran sabahı Tümen kumandanı Albay Mustafa Kemal’e verdiği harp raporunun son bölümünde; Düşmanın püskürtülmesi ve yok edilmesinde en büyük görevi yapan üç bombacı erden birisi, siperlerin geri alınması tamamlanırken (S) siperinden gelen bir bombayla şehit olmuş, birisi de yaralanmıştır  diye kayıt düşmüştür. Resmi tarihe kimlik bilgileri bu kadar detaylı giren bu kahramanların izlerini sürüp, daha sonraki yaşamlarına ulaşmak için araştırmaya başladım.  Bu kahramanların nüfus kayıtlarında hiç birinin Çanakkale’de şehit olmamış. İstiklal Harbi’nden sonra Cumhuriyet döneminde köylerinde vefat etmişlerdi. (C.Y.)

Safiyyüddin Bey’in Hatıratı iki bölümden oluşmaktadır.  Birinci bölümde, gönüllü olarak askere yazılışı, Mekteb-i Harbiye’deki eğitim dönemi ve ilk tayin olunduğu savaş alanı olan Çanakkale Cephesi’nden bahsedilmektedir. Bu bölüm 52 sayfadan ibarettir. İkinci bölüm Kafkas Cephesi’nde, Bitlis ve Muş’un Ruslardan geri alınması muharebelerini anlatmaktadır. Çanakkale Cephesi’nden sonra Kafkas hatıralarını yazarken Safiyyüddin Bey sayfa numarası olarak bu bölümdeki ilk sayfa numarasını kaldığı yerden œ53 olarak değil tekrar œ1 numaradan başlatmıştır. Kafkas hatıraları bölümü 37 sayfadan oluşmaktadır.Askerlik ve savaş hatıralarından sonra Safiyyüddin Bey, defterin sonunda sekiz sayfa halinde sivil hayata döndüğünde aldığı vazifeler ve özel hayatına ait bazı notları unutmamak adına bu deftere kaydetmiştir. (E.E.)

Ağustos 1916’nın ortalarında İran’ın Hamedan şehrinde bulunan Osmanlı 13.Kolordusu’nun komutanı Albay Ali İhsan (Sabis) Bey’in morali İstanbul Karargahı Umumi’den gelen telgrafları okuyunca bozulmuştu. Aylardır İranda’ydılar. 29 Nisan 1916’daki Kutulamare zaferinden hemen sonra doğudaki Rus tehdidi nedeniyle İngilizlere karşı savundukları mevzileri boşaltmışlar, Almanların da İstanbul’a baskısıyla Enver Paşa’nın emriyle Rusların peşinden İran içlerine dalmışlardı. Oysa sadece Hanikin’de Irak sınırını korumaları yeterliydi. Bu kadar uzaklaşmalarına gerek yoktu.   Ali İhsan Bey’in 13. Kolordusu birbiri ardına başarılara imza atmış,Rusları Hanikin, Kirmanşah, Esedabad istikametinde kovalamış, Hamedan’ı ele geçirmişti.   ( Bu yazım Atlas Tarih dergisi Haziran 2018 sayısında yayınlanmış, editöryal izinle sitemize konulmuştur. T.Y)

Herşey TED Mersin Koleji Sosyal Bilgiler öğretmeni Celal Yıldırım ve öğrencilerinin başlattıkları ‘İki Siper Bir Mektup’ projesi çerçevesinde Avustralyadaki Thornton Koleji arasında skype görüşmeleri ile başladı. TED Mersin koleji öğrencilerinden Tuncay Yıldız, Haluk Oral’ın ‘Arıburnu 1915’ kitabında adı geçen, gençliğinde Gazi Osman Paşa’nın yanında Plevne müdafaasında bulunmuş, yıllar sonra da Çanakkale Savaşı’nda Osmanlı nişan ve madalyalarını takan bir Avustralyalı doktordan bahsediyordu. John Gilliam o ana kadar bilmedikleri bu ismi bir Türk öğrenciden duymalarının kendilerini çok şaşırttığını, aynı okulda öğretmen olan Yvonne Fletcher ile bu sıradışı Avustralyalı askeri doktorun hayatını araştırmaya başladıklarını belirtiyor. Bir okullar arası   diyalogda adı   geçen Charles Ryan’ın ilginç hayat öyküsü kısa sürede Avustralya’da çocuklar için (önsözünü Mersin TED Koleji’nden Celal Yıldırım’ın yazdığı) bir kitaba dönüştü. GeliboluyuAnlamak ‘Turkish Charles Ryan’ kitabının yazarlarından John Gilliam’la konuştu. (Röportajı Mersin TED Koleji öğrencileri çevirdi. Kendilerine çok teşekkür ederiz T.Y)

Said Halim Paşa, Osmanlı İmparatorluğu 1914’te Almanya’nın müttefiki olarak Birinci Dünya Savaşı’na girdiğinde, Hariciye Nazırı ve Sadrazamdı. İmparatorluğun savaşa girişini belgeleyen 2 Ağustos 1914 tarihli muahede, Said Halim Paşa’yla Alman İmparatorluğu’nun büyükelçisi Baron von Wangenheim tarafından paşanın Yeniköy’deki yalısında imzalanmıştı. İşte bu kitap, Bâb-ı Âli’nin son dönemini yaşamış ve bu dönemin en önemli şahsiyetlerinden birisi olmuş paşanın kaleminden imparatorluğun savaşa girişini ve yıkılışını anlatmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nun savaşa girişinden itibaren dış siyaset, Hilafet, Düvel-i Muazzama Yakın Doğu’daki emelleri gibi konulara dair tüm kritik meselelerin Said Halim Paşa tarafından tafsilatıyla ele alındığı kitabın en önemli bölümlerinden biri devrin yükselen aktörlerinin başında gelen Mustafa Kemal Paşa hakkında yazılanlardır. Burada Said Halim Paşa, Mustafa Kemal Paşa’nın geçmişi, şahsiyeti, dış görünüşü, kılık kıyafeti, askeri ve siyasi görüşleri üzerinde durmakta; Anadolu’ya ne şartlarda geçtiğini ve oradaki faaliyetlerini anlatırken, dikkatini çeken bazı insani taraflarını da ele almak suretiyle, vatanın bağımsızlığını her şeyin önünde tutmasından ve askeri kahramanlığından bahsetmektedir. Fransızca orijinalinden çevrilen Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Savaşı, devrinin diğer şahsiyetleri ve devlet adamları arasında oldukça iyi derecede yetişmiş bir devlet adamı olan Said Halim Paşa’nın kaleminden Osmanlı İmparatorluğu’nun son birkaç senesini teferruatıyla anlatan mühim bir kaynak kitaptır (Tanıtım Yazısından)

1847 yılından bugüne Türk Eğitim Tarihi, özelde de Üsküdar Tarihi için ilkleri yaşamış ve tarihe tanıklık etmiş en köklü eğitim kurumlarından biri de – pek bilinmemekle birlikte- yeni adıyla Burhan Felek Anadolu Lisesi’dir. Okul, bu tarihte ‘Üsküdar Merkez Rüşdiyesi’ adıyla açılarak eğitim faaliyetlerine başlamış ve 1875’te Paşakapısı Askerî Rüşdiyesi açılıncaya kadar Üsküdar’da rüşdiye kademesinde eğitim veren tek eğitim kurumu olmuştur. 1892 yılında ise Üsküdar’da lise kademesinde eğitim veren bir kurumun olmaması dolayısıyla ‘Üsküdar İdadîsi’ haline getirilmiştir. 1892-1912 ders yılları arasında 5 yıllık idadî (lise) statüsünde erkek öğrencilere gündüzlü olarak eğitim vermiştir. İdadî türündeki mekteplerin 12 yıllık sultanî mektebine dönüştürülmesi kararı neticesinde, 6 Ekim 1913 tarihinde ‘Üsküdar Mekteb-i Sultanîsi’ adını almıştır. 1913-1922 yılları arasında Üsküdar Paşakapısı’nda devlete ait bir binada resmî eğitim kurumu statüsünde faaliyet göstermiştir. (N.G.)