GELİBOLU’YU ANLAMAK

Pope Tepesi mezarlığında gömülen askerlerin çoğu Avustralya 1’inci Hafif Süvari Alayından olup, Pope Tepesi’ndeki çarpışmalarda hayatlarını kaybetmişlerdir. Sağ taraftaki haçlar, 14 Mayıs 1915’te Quinn Mevzisinde ölen Avustralya 2’nci Hafif Süvari Alayı mensubu askerlerin mezarlarını işaret ederler. Arka plandaki haçların hemen arkasında görülen ( ok ile işaretli) beyaz renkteki bölüm, 19 Mayıs 1915 günü gerçekleşen Türk taarruzu sırasında hayatını kaybeden beş Türk askerinin gömüldüğü alandır. (G.A.)

Tüfekçiyef Bombası, adını bomba imalatçısı Resneli Naum Tüfekçiyef’den almıştır. Bomba üzerinde yer alan fitil kibrit işlevine sahip olup, fitilin ucunu kibritliğe sürtünce bombayı ateşliyordu. Bomba bu şekilde kullanıma hazır hale gelmekteydi. Çanakkale Muharebelerinde çekilmiş fotoğraflarda askerin üniformada göğüs üzerine kibritlik görülmektedir. Bu yazımızda 1914 yılında Harbiye Dâiresi Piyâde Şuʻbesi tarafından 1330 Modeli “Tüfenkciyef” El ve Lağım Humbaraları adlı tanıtım kitapçığını günümüz Türkçesine çevirerek okuyuculara sunuyoruz.(B.A.)

1 Mayıs sabahı 05.00’da başlayan taarruz ertesi sabah saat 03.00’da durdurulmuştu. Yaklaşık 22 saat sürdüğü anlaşılan bu taarruzda toplam 6.000 kayıp olduğu belirlenmiştir. Ancak 14. Alay’ın kaybı çok fazla olduğu için bu tespit yapılamamıştır. Sonradan yapılan yazışmalardan anlaşıldığı kadarıyla 14. Alay’ın zabit kaybı çoktu. Belki de bu nedenle bazı evrak/kayıt işleri yapılamamış ve zayiat tam olarak tespit edilememişti. Komutanların da aktardığı kadarıyla özellikle Merkez Grup’un bölgesinde dehşet verici görüntüler yaşanmıştı. (M.K.)

19 Mayıs 1915 günü Arıburnu Cephesi’nde gerçekleşen Türk genel taarruzu sırasında bu sipere kadar ulaşan, ancak burada şehit düşen bazı Türk askerlerinin bedenleri, 24 Mayıs 1915 günü icra edilen ateşkese kadar bu siperin içinde kaldı. 24 Mayıs ateşkesi sırasında, bu siperin içinde şehit olan ve büyük olasılıkla 5’inci Tümenin 13’üncü Piyade Alayına mensup olan Türk askerlerinin bedenlerinin üzerine Anzak askerleri tarafından toprak atılarak, Denizci Siperi’nin üzeri kapatıldı. Sonrasında ise bu siper, Anzaklar tarafından “Old Marine Trench” olarak anıldı ve gerek siper krokilerine, gerekse bazı haritalara bu şekilde yazıldı. (G.A.)

Skyfall ve Spectre gibi James Bond filmlerinden tanınan Yönetmen Sam Mendes’in Birinci Dünya Savaşı’na katılan dedesinin anılarından  yola çıkarak beyazperdeye aktardığı “1917” yapımcıların uzun süredir ilgilerini esirgediği, geçtiğimiz yıl sadece Peter Jackson’un savaş sırasında çekilmiş filmleri renklendirmesi ve seslendirmesiyle ortaya çıkan “They Shall Not Grow Old” ile hatırlanan Birinci Dünya Savaşı’na yeniden gösterişli bir geri dönüşü gösterebilir mi? Bunu zaman gösterecek. Film beklendiği gibi özellikle sosyal medyada tartışmalara yol açtı.

Bu yazı daha önce #tarih dergisi Şubat 2020 sayısında yayınlanmış, editör izni alınarak siteye konulmuştur
(T.Y.)

Yeni Zelandalıların Çanakkale Muharebeleri’ndeki resmi tarih yazıcısı sayılan Fred Waite, The New Zealanders at Gallipoli adlı eserinde, Çanakkale Muharebeleri sırasında 19 Mayıs Türk taarruzu ve 24 Mayıs ateşkesini aktardığı bölümde, Peninsula Press adlı bir gazetenin sayfasını paylaşmıştır. Charles Bean’in Gallipoli Correspondent isimli eserinde ifade ettiği şekliyle bu gazete, askerlerin cepheden haberler aldığı, Yüzbaşı Maxwell tarafından sansüre tabi olunan resmi ve gayri resmi haberlerden oluşturulan ve Gökçeada’da basıldıktan sonra (Genel Karargah’ta) cephede birliklere, tabur seviyesine dek karargâhlara gönderilen bir gazeteydi . Alışılagelmiş cephe haberlerini veren gazetenin 3 Temmuz 1915 tarihli 44. sayısını diğerlerinden farklı kılan bir yönü vardı. Fark yaratan bu husus, “Hüseyin Ağa” isimli şehit bir Türk askerinin üzerinden çıkan, eşi ve kayınpederi tarafından kendisine gönderilmiş mektupların İngilizce tercümesinin gazetede yayınlanmış olmasıydı. (M.O.Y.)

Gözlerini kaybeden Mersinli Emin ile birlikte hayatta kalabilen 500 kadar arkadaşı teslim olmak zorunda kaldılar. Albay İsmet bey ve 3. kolordu karargâhı Avustralyalıların elinden son anda kurtulmuş, geride kalabilenler Teleşşeria’ya doğru geri çekilmişlerdi. Çok daha önemlisi o hengamede içme suyu kuyularu tahrip edilememişti! General Allenby , Filistindeki Türk ordusunu sıkıştırmak için (üstelik su kaynakları ile beraber!) önemli bir köprübaşı elde etmiş, Gazze-Birüssebi hattı çökmüştü. Şimdi hedef önce Gazze sonra Kudüs’tü. Kısa bir süre sonra Gazze düşecek , Türkler aşamalı olarak Kudüs’e doğru geri çekilecekti. Yıldırım organize olamamış bir ordular grubunun gösterişli ismi olarak tarihe geçti. Birüssebi’nin kaybedilmesi Osmanlı komuta kademesinde şiddeti tartışmalara neden olmuş Von Kress Paşa raporunda İsmet (İnönü)’yü suçlamış, Albay İsmet bey ise suçlamaları reddetmişti. Falkenhayn’ın değerlendirme raporunda Birüssebi’nin kaybından ve başarısızlıktan daha çok von Kress’i sorumlu tuttuğu görülüyordu (T.Y)
Bu yazı Atlas Tarih Dergisi Ekim-Kasım 2017 sayısında yayımlanmış, editöryal izinle sitemize konulmuştur.

Bununla birlikte I. Dünya Savaşı’na İngiltere ile birlikte yola çıkan ve bu ülkenin yoldaşlığını yapan Fransa, Çanakkale Cephesi’nde de müttefikini yalnız bırakmamıştır.

Daha önceki yazımızda 1915 senesinde Bahriye Nezâreti Birinci Dâire İkinci Şubesi tarafından tertip edilen, Matbaa-i Bahriye tarafından basılan, “İngiltere ve Fransa’nın Bahr Sefid’de Bulunan Sefâin’i Harbiyesi’nin Albümü” adlı yayında bahsedilen İngiltere’ye ait harp gemilerinin özellikleri tablolaştırılarak sunulmuştu. Bu yazımızda ise aynı yayında geçen Fransa’ya ait harp gemilerinin özellikleri tablolaştırılarak sunulacaktır. Bununla birlikte Çanakkale Cephesi’nde görev alan İngiliz ve Fransız harp gemilerinin muharebe özelliği genel olarak anlatılmış olacaktır.

4.Ordu karargâhında bulunmuş Cevat Rıfat Atilhan ,1950 li yıllarda o dönemde Büyük Doğu dergisinde  7. Ordu komutanı olan  Mustafa Kemal Paşa hakkında orduyu haber vermeden geriye çektiği, bundan yararlanan İngilizlerin 8.Ordu’yu imha ettiğini, hatta daha da ileri giderek Mustafa Kemal’in İngilizlerle anlaştığını yazacaktı. Bu deli saçması iddiaların bugün bile dillendirilmesi üzücü. Allenby ilk anda 7.Orduyu değil 8.Ordu cephesini çökertti. 7.Ordu bir gün sonra 20 Eylül 1918’de sağ yanının ve kuzeyinin İngilizlerce çevrilmesi üzerine geri çekilmeye başlamak zorunda kaldı. 1.Tümen’in komutanı Hans Guhr’un yazdığına bakılırsa aslında 7. Ordu’nun aslında çok daha önceden çekilmesi gerekiyordu. Karargâhlar arasında iletişimin sık sık bozulması 4.Ordu ordu karargâhında görevli bir subayın yıllar sonra hayal gücünü bir hayli zorladığı görülüyor. Özellikle Osmanlı tarafı açısından kaotik bir periyodun tarih yazımı Lawrence’ın ya da Cevat Rıfat’ın hayal dünyasına bırakılacak kadar basit değil. Türk tarihinin en kara günlerinden bir olan Filistin cephesi Eylül ve Ekim 1918 günlerini daha soğukkanlı değerlendirmek zorundayız.